TÓM TẮT SÁCH KINH DỊCH TRỌN BỘ

Tác giả: Ngô Tất Tố

Tóm Tắt Sách: Kinh Dịch Trọn Bộ (Ngô Tất Tố)

Cuốn sách "Kinh Dịch Trọn Bộ" của học giả Ngô Tất Tố là một trong những công trình nghiên cứu và chuyển dịch Kinh Dịch sang tiếng Việt có giá trị lớn, giúp độc giả Việt Nam tiếp cận một cách sâu sắc hơn với bộ kinh cổ xưa và uyên thâm bậc nhất của triết học phương Đông. Ngô Tất Tố không chỉ dịch lại nguyên văn mà còn đưa ra những lời chú giải, phân tích cặn kẽ, làm sáng tỏ ý nghĩa của Kinh Dịch không chỉ như một công cụ bói toán mà còn là một hệ thống triết lý sâu sắc về sự biến đổi, đạo lý làm người và quy luật vận hành của vũ trụ.

Kinh Dịch: Quy Luật Biến Đổi Vĩnh Hằng Của Vũ Trụ

Ngô Tất Tố khẳng định rằng cốt lõi của Kinh Dịch là chữ "Dịch", nghĩa là biến hóa, thay đổi không ngừng. Mọi sự vật, hiện tượng trong vũ trụ, từ những điều nhỏ bé nhất đến những quy luật lớn lao của tự nhiên và xã hội, đều luôn ở trong trạng thái vận động, biến chuyển. Kinh Dịch là bộ sách giúp con người nhận thức được quy luật này, từ đó học cách thích nghi, hành động phù hợp với từng thời điểm và xu thế.

Các khái niệm cơ bản tạo nên nền tảng của Kinh Dịch được tác giả giải thích rõ ràng:

• Âm và Dương: Hai cực đối lập nhưng luôn tồn tại song hành, bổ sung và chuyển hóa cho nhau. Âm đại diện cho sự tĩnh, nhu, tối, nữ tính; Dương đại diện cho sự động, cương, sáng, nam tính. Sự cân bằng Âm Dương là nguyên tắc cơ bản của vũ trụ và vạn vật.
• Bát Quái: Tám quẻ đơn (Càn, Khôn, Chấn, Tốn, Khảm, Ly, Cấn, Đoài) tượng trưng cho tám hiện tượng tự nhiên cơ bản (trời, đất, sấm, gió, nước, lửa, núi, đầm). Chúng là những biểu tượng ban đầu để mô tả các trạng thái và tính chất cơ bản.
• 64 Quẻ Kép (Quẻ Dịch): Được hình thành từ sự kết hợp của hai quẻ đơn. Mỗi quẻ kép có 6 hào (vạch ngang, Âm hoặc Dương), tượng trưng cho 6 giai đoạn phát triển hoặc 6 vị trí khác nhau trong một tình huống cụ thể. Mỗi quẻ phản ánh một hoàn cảnh, một tình thế cụ thể, từ đó đưa ra lời khuyên về cách hành xử.

Ngô Tất Tố nhấn mạnh rằng Kinh Dịch là một học thuyết triết học, một công cụ để phân tích tình thế, dự đoán xu hướng và đưa ra quyết định sáng suốt, chứ không phải là một công cụ bói toán định mệnh theo kiểu mê tín dị đoan. Nó cung cấp một lăng kính để hiểu được "Thiên thời, Địa lợi, Nhân hòa".

Đạo Lý Làm Người: Chuyển Động Hài Hòa Với Sự Biến Đổi

Trọng tâm của cuốn sách là việc áp dụng triết lý Kinh Dịch vào đạo làm người. Ngô Tất Tố giải thích rằng, người quân tử (định nghĩa theo Kinh Dịch) là người hiểu rõ quy luật "Dịch" và biết cách sống, hành động thuận theo nó. Điều này đòi hỏi những phẩm chất và thái độ sau:

1. Thức Thời và Thích Nghi (Biến Thông): Người quân tử phải có khả năng nhạy bén nhận biết được "thời" (thời điểm, xu thế chung của vũ trụ, của xã hội) và "thế" (hoàn cảnh, vị trí, thế lực của bản thân). Khi thời thế thuận lợi thì tiến lên, khi bất lợi thì biết ẩn mình, chờ đợi, tích lũy. Quan trọng là khả năng linh hoạt, không cố chấp vào một phương pháp hay một tình trạng nhất định.
2. Tự Lực Cánh Sinh và Nỗ Lực Không Ngừng (Tự Cường Bất Tức): Dù Kinh Dịch nói về quy luật tự nhiên, nhưng nó không khuyến khích sự thụ động. Ngược lại, người quân tử phải luôn nỗ lực tự thân, không ngừng rèn luyện, học hỏi để nâng cao bản thân. Đó là sự vận động liên tục, không ngừng nghỉ như trời đất.
3. Sống Trung Dung (Trung Hòa): Tránh mọi sự thái quá hay bất cập. Người quân tử không đi đến cực đoan, không thiên lệch, mà luôn tìm kiếm sự cân bằng, hài hòa trong tư duy, lời nói và hành động. Đây là con đường tốt nhất để duy trì sự ổn định và tránh tai họa.
4. Cẩn Trọng Trong Lời Nói và Hành Động: Mỗi hào trong quẻ Dịch đều đưa ra lời khuyên về cách hành xử trong từng giai đoạn. Điều này dạy con người phải suy nghĩ kỹ càng, cẩn trọng trong mọi quyết định và hành động để tránh gây ra hậu quả không mong muốn.
5. Duy Hộ Chính Đạo và Đạo Đức: Kinh Dịch, mặc dù có vẻ là một hệ thống tính toán, nhưng luôn hướng đến những giá trị đạo đức cao cả. Người quân tử phải giữ vững sự chính trực, lòng nhân ái, và làm những điều có lợi cho cộng đồng. Sách khẳng định rằng đạo đức là nền tảng vững chắc nhất cho mọi sự thành công bền vững.
6. Nhận Biết Lỗi Lầm Và Sửa Sai: Các hào trong quẻ thường chỉ ra những hiểm họa nếu hành động sai lầm. Điều này khuyến khích con người tự kiểm điểm, nhận ra sai sót của mình và kịp thời sửa chữa để tránh những hậu quả lớn hơn.

Phương Pháp Luận Giải Và Giá Trị Của Ngô Tất Tố

Ngô Tất Tố đã đưa Kinh Dịch đến gần hơn với độc giả Việt Nam thông qua:

• Bản dịch chính xác và dễ hiểu: Ông đã đầu tư nhiều công sức để dịch các văn bản cổ sang tiếng Việt một cách lưu loát, vẫn giữ được ý nghĩa gốc.
• Lời chú giải sâu sắc: Bên cạnh bản dịch, mỗi quẻ, mỗi hào đều có phần chú giải và bình luận chi tiết của Ngô Tất Tố. Ông không chỉ giải thích nghĩa đen mà còn phân tích ý nghĩa sâu xa, liên hệ với các tư tưởng khác của triết học phương Đông và với những tình huống trong đời sống thực tế.
• Tính thực tiễn và ứng dụng: Khác với nhiều bản dịch và chú giải mang tính học thuật thuần túy, Ngô Tất Tố luôn cố gắng chỉ ra cách mà triết lý Kinh Dịch có thể được áp dụng vào việc quản lý bản thân, gia đình, xã hội và thậm chí là đất nước.
• Văn phong cô đọng, khúc triết: Ngôn ngữ của ông vừa uyên bác vừa gần gũi, giúp người đọc dễ dàng tiếp thu những khái niệm phức tạp.

"Kinh Dịch Trọn Bộ" của Ngô Tất Tố không chỉ là một công trình dịch thuật mà còn là một tác phẩm triết học có giá trị vượt thời gian. Nó là cẩm nang cho những ai muốn tìm kiếm trí tuệ cổ xưa để hiểu rõ hơn về quy luật của cuộc sống, làm chủ sự biến đổi và rèn luyện bản thân trở thành một người quân tử - một cá nhân sống hài hòa, bình an và có trách nhiệm trong mọi hoàn cảnh.