TÓM TẮT SÁCH KINH DỊCH - ĐẠO CỦA NGƯỜI QUÂN TỬ

Tác giả: Nguyễn Hiến Lê

Tóm Tắt Sách: Kinh Dịch - Đạo Của Người Quân Tử (Nguyễn Hiến Lê)

Cuốn sách "Kinh Dịch - Đạo Của Người Quân Tử" của học giả Nguyễn Hiến Lê không chỉ là một bản dịch hay chú giải đơn thuần về một trong những bộ kinh cổ xưa và uyên thâm nhất của Trung Hoa, mà còn là một công trình nghiên cứu sâu rộng, chắt lọc và hiện đại hóa triết lý Kinh Dịch để giúp độc giả Việt Nam ứng dụng vào đời sống. Nguyễn Hiến Lê đã làm sáng tỏ ý nghĩa của Kinh Dịch không chỉ như một công cụ bói toán mà còn là một hệ thống triết lý sống, đạo đức và trí tuệ sâu sắc dành cho người quân tử.

Kinh Dịch: Không Chỉ Là Bói Toán, Mà Là Đạo Lý Về Sự Biến Đổi

Nguyễn Hiến Lê ngay từ đầu đã xóa bỏ định kiến phổ biến về Kinh Dịch như một bộ sách huyền bí dùng để bói quẻ. Ông nhấn mạnh rằng, bản chất cốt lõi của Kinh Dịch là "Dịch" - tức sự biến đổi, sự thay đổi không ngừng của vũ trụ và vạn vật. Mọi thứ đều luôn trong trạng thái động, từ cái nhỏ nhất đến cái lớn nhất. Kinh Dịch là một học thuyết giúp con người hiểu được quy luật biến đổi này, từ đó thích nghi, hành động phù hợp và dự đoán xu hướng tương lai.

Tác giả giải thích rằng Kinh Dịch được xây dựng dựa trên các khái niệm cơ bản:

• Âm và Dương: Hai thái cực đối lập nhưng bổ sung cho nhau, tạo nên sự cân bằng và vận động của vũ trụ (ví dụ: sáng-tối, mạnh-yếu, tĩnh-động).
• Bát Quái: Tám quẻ đơn tượng trưng cho tám hiện tượng tự nhiên cơ bản (Càn-trời, Khôn-đất, Chấn-sấm, Tốn-gió, Khảm-nước, Ly-lửa, Cấn-núi, Đoài-đầm).
• 64 Quẻ Kép (Quẻ Dịch): Sự kết hợp của hai quẻ đơn tạo thành 64 quẻ, mỗi quẻ tượng trưng cho một trạng thái, một tình huống, một giai đoạn phát triển cụ thể của sự vật hiện tượng. Mỗi quẻ có 6 hào, tượng trưng cho 6 giai đoạn phát triển hoặc 6 vị trí trong một tình huống.

Nguyễn Hiến Lê giải thích rằng, Kinh Dịch cung cấp một khung tư duy để con người phân tích hoàn cảnh, nhận diện xu hướng và đưa ra quyết định sáng suốt, chứ không phải là một công cụ dự báo định mệnh một cách cứng nhắc.

Đạo Của Người Quân Tử: Sống Thuận Theo Quy Luật Biến Đổi

Trọng tâm của cuốn sách là việc làm rõ "Đạo của người quân tử" theo Kinh Dịch. Người quân tử là người hiểu Đạo, sống theo Đạo và biết cách hành xử phù hợp với từng thời điểm, từng hoàn cảnh. Đây không phải là một danh xưng mà là một phẩm chất, một trạng thái tu dưỡng liên tục.

Các ý chính về "Đạo của người quân tử" được Nguyễn Hiến Lê đề cao:

1. Hiểu Biết Về Thời Và Thế (Thức Thời): Người quân tử phải có khả năng nhận biết được "thời" (thời điểm, xu thế chung của vũ trụ, xã hội) và "thế" (thế lực, vị trí, hoàn cảnh cụ thể của bản thân). Khi thời và thế thuận lợi, biết tiến lên. Khi thời và thế bất lợi, biết lui về ẩn mình, tích lũy. Khi thời và thế biến đổi, biết thích nghi.
2. Khả Năng Thích Nghi Linh Hoạt (Biến Thông): Vì vạn vật luôn biến đổi, người quân tử không cố chấp vào một điều gì. Họ linh hoạt trong tư duy và hành động, biết thay đổi chiến lược khi cần thiết, không để những nguyên tắc cứng nhắc kìm hãm sự phát triển.
3. Tự Lực Cánh Sinh Và Khai Sáng (Tự Cường Bất Tức): Người quân tử luôn nỗ lực không ngừng, tự rèn luyện bản thân, tự vươn lên mà không trông chờ vào người khác hay số phận. Họ chủ động tìm tòi, học hỏi để khai sáng trí tuệ và đạo đức của mình.
4. Sống Trung Dung (Trung Hòa): Tránh thái quá hay bất cập. Người quân tử không cực đoan, không thiên lệch, mà luôn tìm kiếm sự cân bằng, hài hòa trong mọi suy nghĩ, lời nói và hành động.
5. Duy Hộ Công Lý Và Đạo Đức: Dù trong hoàn cảnh nào, người quân tử vẫn giữ vững phẩm hạnh, làm điều thiện, hành xử công bằng và có trách nhiệm với cộng đồng. Đạo đức là nền tảng của mọi hành động.
6. Nhận Biết Bản Thân Và Sửa Chữa Lỗi Lầm: Kinh Dịch khuyến khích sự tự kiểm điểm thường xuyên. Khi hiểu rõ về bản thân, về vị trí của mình trong một quẻ (tình huống), người quân tử có thể nhận ra lỗi lầm và kịp thời sửa chữa, tránh để sai lầm tích tụ.
7. Sự Khiêm Tốn và Học Hỏi: Người quân tử luôn khiêm tốn, biết mình biết người, và không ngừng học hỏi từ mọi nguồn, mọi hoàn cảnh.

Cách Tiếp Cận Hiện Đại Của Nguyễn Hiến Lê

Nguyễn Hiến Lê đã thể hiện tài năng của mình không chỉ qua việc dịch Kinh Dịch sang tiếng Việt một cách lưu loát mà còn qua cách ông diễn giải, mang triết lý cổ xưa đến gần hơn với độc giả hiện đại:

• Hệ thống hóa dễ hiểu: Ông phân tích từng quẻ, từng hào một cách có hệ thống, giải thích rõ ràng ý nghĩa của các tượng, số, từ, và liên hệ chúng với các tình huống cụ thể trong cuộc sống.
• Liên hệ thực tiễn: Nguyễn Hiến Lê luôn lồng ghép những ví dụ, câu chuyện từ đời sống xã hội, chính trị, kinh doanh để minh họa cho các nguyên lý Kinh Dịch, giúp người đọc dễ hình dung và áp dụng.
• Phê phán những hiểu lầm: Ông chỉ ra những hiểu lầm phổ biến về Kinh Dịch (như chỉ là bói toán, mê tín) và khẳng định giá trị triết học, đạo đức của nó.
• Văn phong trong sáng, súc tích: Lời văn của Nguyễn Hiến Lê mạch lạc, khúc chiết, giúp người đọc dù không có nền tảng Hán học vẫn có thể tiếp thu được.

"Kinh Dịch - Đạo Của Người Quân Tử" của Nguyễn Hiến Lê không chỉ là một tài liệu học thuật mà còn là một cuốn sách khai sáng, giúp độc giả hiểu được sự vận hành của vũ trụ và bản chất của cuộc đời. Sách khuyến khích mỗi người tự rèn luyện để trở thành người quân tử - một cá nhân hiểu biết, linh hoạt, kiên cường, sống có đạo đức và luôn tìm thấy sự bình an trong dòng chảy biến đổi không ngừng của vạn vật. Đây là một tác phẩm không thể thiếu cho những ai muốn tìm kiếm trí tuệ cổ xưa để soi sáng con đường hiện đại.