NHẤT NGUYÊN: CỘI NGUỒN CỦA NHỊ NGUYÊN VÀ TAM NGUYÊN

Lượt xem/nghe : 40

Tạo lúc : Sat, 29/10/2022 16:24

Cập nhật lúc : 16:50pm 11/10/2025

1. Khái niệm cơ bản

Nếu nhị nguyên (dualism) nhấn mạnh rằng thế giới tồn tại qua hai mặt đối lập - như sáng và tối, thiện và ác, vật chất và tinh thần -
và tam nguyên (trinitarianism) tìm cách hòa giải hoặc điểm trung gian, kết nối giữa hai cực ấy bằng một nguyên lý thứ ba,
thì nhất nguyên (monism) lại khẳng định:

Mọi hiện tượng, mọi đối cực và mọi phân chia chỉ là biểu hiện khác nhau của một thực tại duy nhất.

Nhất nguyên không phủ nhận những cặp đối lập, nhưng coi chúng là sóng gợn, là dạng hiển lộ của cùng một đại thể.

2. Nhất nguyên trong triết học và tâm linh

Triết học phương Tây:
- Parmenides (Hy Lạp cổ) cho rằng “cái hiện hữu là một, không sinh không diệt”.
- Spinoza xem Thượng đế và Tự nhiên là một thực thể duy nhất, còn tâm thức và vật chất chỉ là hai phương thức biểu hiện của thực thể ấy.
Đông phương:
- Ở Ấn Độ, Advaita Vedānta nhấn mạnh “Brahman là thực tại duy nhất; mọi hình tướng khác chỉ là ảo ảnh”.
- Phật giáo Trung quán luận nói: “Các pháp đều không tự tính, cùng chung một tánh Không”.
- Đạo Lão nhìn nhận Đạo là nguồn gốc sinh ra cả âm và dương.

Từ Đông sang Tây, những dòng tư tưởng này đều gặp nhau ở chỗ:
dù chúng ta thấy muôn vàn sai khác, nhưng gốc rễ của chúng là một thể không phân hai.

3. Nhất nguyên trong cái nhìn về con người

Nhìn theo nhị nguyên, ta thường tách thân - tâm, thiện - ác, trí - tình.
Tam nguyên có thể phân thêm một yếu tố trung gian như linh hồn hoặc ý chí.

Nhất nguyên giúp ta nhận ra:

Thân và tâm không phải hai thực thể tách biệt mà là hai chiều của một tiến trình sống.
Trí tuệ và tình yêu không phải hai năng lực đối nghịch mà là hai dạng biểu hiện của một nguồn sáng nhận biết.
Cái mà ta gọi là “cái tôi” và “thế giới ngoài ta” cũng không hoàn toàn chia lìa.

4. Ý nghĩa thực hành

Nhất nguyên không chỉ là lý thuyết mà còn gợi mở một thái độ sống:

Giảm chấp trước: Hiểu rằng mọi phân biệt chỉ là khái niệm tạm thời giúp ta bớt cố chấp và khoan dung hơn.
Hòa hợp: Thấy người khác cũng cùng một bản thể với mình, ta dễ cảm thông và yêu thương hơn.
An tĩnh: Nhận ra phía sau mọi đổi thay là một nền tảng bất biến, giúp tâm được vững chãi giữa vô thường.

5. Nhất nguyên - Điểm hẹn của mọi con đường

Nếu nhị nguyên làm rõ những căng thẳng và động lực của đời sống,
tam nguyên cố gắng điều hòa và nối kết,
thì nhất nguyên chỉ ra một chân trời vượt trên mọi đối cực, nơi nhị nguyên và tam nguyên chỉ còn là những cách diễn đạt tương đối.

Nhất nguyên không xóa bỏ khác biệt, mà soi sáng để ta thấy:
Tất cả khác biệt đều được nâng đỡ bởi cùng một nền tảng - cũng như muôn sóng biển đều từ một đại dương sinh ra.

Hoàng Nhật Minh 💞 AI

Bài Trước Đó

Bài Tiếp Theo